ΙΣΤΟΡΙΑ

H παρουσία του Μελιδονίου στο χώρο είναι συνδεμένη με το σπήλαιο του, το Γεροντόσπηλιο.

Οι ανασκαφές στο σπήλαιο απέδειξαν ότι είχε κατοικηθεί από τον προϊστορικό άνθρωπο, μετά έγινε ιερό όπου λατρεύτηκε ο Γίγαντας φύλακας της Κρήτης, Τάλως, και μετά, όπως μαρτυρεί η επιγραφή της εισόδου του σπηλαίου λατρεύτηκε ο Τάλαιος Ερμής.

Ο τόπος γύρω από το σπήλαιο κατοικήθηκε από βοσκούς. Η παράδοση αναφέρει ότι κάποια μέρα ένας βοσκός έχασε μια αίγα και την βρήκε να πίνει νερό που ανέβλυζε από μια μικρή πηγούλα σε ένα σημείο  όπου τώρα είναι η πλατεία του χωριού.

Στο σημείο που βρέθηκε το νερό ανοίχτηκε ένα πηγάδι το σημερινό "βασιλικό πηγάδι" για τις ανάγκες των κατοίκων. Με το πέρασμα των χρόνων σε κάθε αυλή υπήρχε και το πηγάδι της οικογένειας, φτάνοντας σήμερα να σώζονται 103.

Η θέση του χωριού κοντά στη θάλασσα αλλά και στο Ρέθυμνο βοήθησε στην ανάπτυξη του.

Η ονομασία Μελιδόνι προέρχεται από το βυζαντινό επώνυμο Μελιδόνης το οποίο υπάρχει ακόμα και σήμερα στο χωριό μας και στην Κρήτη.

Στο Μελιδόνι ζούσαν 195 οικογένειες με 780 περίπου κατοίκους. Υπήρχαν 172 σπίτια με 359 δωμάτια. Στο ίδιο σπίτι κατοικούσαν πάνω από μια οικογένειες, φιλοξενούνταν τα ζώα τους και ήταν και αποθηκευτικός χώρος. ο φόρος κατοικίας ήταν βαρύς και ανάλογος με τις πόρτες του σπιτιού εξωτερικές και εσωτερικές.

Τα δέντρα που καλλιεργούσαν οι  Μελιδονιώτες ήταν οι ελιές και οι χαρουπιές γιατί αποτελούσαν βασική τροφή ανθρώπων και ζώων. Συνολικά υπήρχαν στο Μελιδόνι 689 δέντρα, δηλ 3,5 δέντρα για κάθε οικογένεια. Άρα βασικό εισόδημα τους ήταν το σιτάρι.

Παρά τις αρνητικές συγκυρίες το Μελιδόνι εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Μυλοποτάμου. Στο Μελιδόνι είχε έδρα του και ο επίσκοπος Αυλοποτάμου Παρθένιος, γνώστης της Αστρονομίας και σπουδαίος ζωγράφος.

Κατά την επανάσταση του 1821 το Μελιδόνι εκπροσωπήθηκε επάξια από τους αδελφούς Μελιδόνη, τον Γιώργη, τον Αντώνη και τον Ηλία.

Ο Γιώργης ταξίδεψε σε πολλές χώρες, σπούδασε ιατρική και έγινε οπαδός του διαφωτισμού. Γυρίζοντας πίσω στην πατρίδα αγόρασε το εμβόλιο για την ευλογιά και το έφερε πρώτος στην Κρήτη. Δίδαξε στους Κρητικούς πώς να αλληλοεμβολιάζονται  και να σώζονται από την ευλογιά που μάστιζε το νησί. Υπηρέτησε ως σύμβουλος του πρώτου διοικητή της Κρήτης, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλη.

Ο Αντώνης πολέμησε εντός και εκτός της Κρήτης και διακρίθηκε για το θάρρος και την αποφασιστικότητα του. Τιμήθηκε από τον Αφεντούλη με τον βαθμό του πεντακοσιάρχου αλλά δυστυχώς δολοφονήθηκε από τον συμπολεμιστή του Ρούσο Βουρδουμβά στο μοναστηράκι Αμαρίου στις 2-3-1822.

Ο Ηλίας πολέμησε πλάι στον Γ. Καραϊσκάκη και σκοτώθηκε στη μάχη του Φαλήρου το 1827.

Η αδυναμία των Τούρκων να καταπνίξουν την επανάσταση του 1821 τους ανάγκασε να ζητήσουν τη βοήθεια του   Μεχμέτ Αλί της Αιγύπτου ο οποίος δέχτηκε υπολογίζοντας τη προσάρτηση της Κρήτης στην Αίγυπτο.

Ο Χασάν Πασάς αποβιβάστηκε στη Σούδα στις 28 Μαΐου του 1822 και κινήθηκε ταχύτατα προς ανατολάς φθάνοντας στο Μελιδόνι. Οι άμαχοι κλείστηκαν στο σπήλαιο και σώθηκαν. Ο Χασάν προχώρησε ανατολικότερα και συνέχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις όπου ειχαμε το δράμα της Μιλάτου.

Στις αρχές του οκτώβρη του 1823 φτάνει στο Μελιδόνι και στρατοπεδεύει ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός με νέο αρχηγό τον Χουσεΐν Μπέη. Οι Μελιδονιώτες, 370 γυναικόπαιδα και 30 πολεμιστές κλείνονται και πάλι στο σπήλαιο. Ο Χουσεΐν το μαθαίνει και αποκλείει το σπήλαιο, ζητώντας από τους Μελιδονιώτες να παραδοθούν. Η απάντηση ήταν "Θάνατος, όχι υποταγή". Ο αποκλεισμός διήρκεσε τρείς μήνες που πέρασαν με ανελέητες εφόδους, επιθέσεις και τεχνάσματα χωρίς αποτέλεσμα. Το δράμα των έγκλειστων κορυφώνεται στις 24/1/1824. Ο Χουσεΐν κλείνει την είσοδο του σπηλαίου με καπνογόνα υλικά (άχυρα, λάδια, πυρήνες...) βάζει φωτιά και από τους καπνούς βρίσκουν φρικτό θάνατο οι 400 αποκλεισμένοι. Μετά από μέρες μπήκαν στη σπηλιά και εσύλησαν τα πτώματα.

Η προσφορά του Μελιδονίου στις επαναστάσεις που ακολούθησαν σ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν υπολείπεται των αγώνων κανενός μέρους της Κρήτης ή της Ελλάδας.

Στο Μελιδόνι λειτούργησε το 1842 ένα από τα πρώτα οργανωμένα σχολεία με πρωτοβουλία του Εμμ. Βυβιλάκη.

Η επιλογή μάλιστα του Μελιδονίου ως έδρα του Δήμου αλλά και ως έδρα της "Γενικής Επαναστατικής Συνελεύσεως των Κρητών" από τις 13 έως 17 Οκτωβρίου 1897 κατά την οποία αποφασίστηκε η αυτονομία της Κρήτης σίγουρα δεν ήταν τυχαία.Συγκεκριμένα στο Μελιδόνι στις 16 Οκτωβρίου 1897 έγινε συνέλευση με τη συμμετοχή του Ελ. Βενιζέλου, σε συνέχεια δύο προηγούμενων που είχαν συγκληθεί στους Αρμένους και στις Αρχάνες, με ψήφισμα της οποίας προς τους ναυάρχους των μεγάλων δυνάμεων, έγινε αποδεκτή η αυτονομία της Κρήτης, η οποία είχε απορριφθεί στις δύο προηγούμενες συνελεύσεις. Επίσης με άλλα ψηφίσματα ζητήθηκε η απομάκρυνση των Τούρκων από το νησί και ο διορισμός κυβερνήτη. Με βάση αυτά τα ψηφίσματα, μετά την υπογραφή της Ελληνοτουρκικής συνθήκης στην Κωνσταντινούπολη, με απόφαση των μεγάλων δυνάμεων, διορίστηκε ύπατος αρμοστής της Κρήτης ο πρίγκιπας Γεώργιος.

Το Μελιδόνι συνέχισε να προσφέρει σ' όλους τους αγώνες του Έθνους συνεισφέροντας σε παλικάρια στο Μακεδονικό αγώνα (εξ ου και το παρατσούκλι 'Μακεδόνας' που ακόμα υπάρχει στο χωριό.

Μελιδονιώτες πολέμησαν επίσης στην Μ. Ασία αλλά και στην Μάχη της Κρήτης και μετά μπήκαν και στην Εθνική Αντίσταση.

Πολλοί ακόμα Μελιδονιώτες έχουν διακριθεί στα γράμματα τις τέχνες αλλά και τη πολιτική.

Σήμερα το Μελιδόνι είναι ένα ζωντανό χωριό, ανήκει στο Δήμο Γεροποτάμου και είναι μάλιστα και Ιστορική Πρωτεύουσα του Δήμου και συγκαταλέγεται στο κατάλογο των οικισμών "ύψιστης πολιτιστικής κληρονομιάς".

Το σπήλαιο παίζει σήμερα πρωταρχικό ρόλο στη ζωή του χωριού αφού λόγο της ιστορίας του αλλά και του σπηλαιολογικού ενδιαφέροντός του αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών.